Półrocznik Językoznawczy Tertium

Tanja Angelovska and Angela Hahn (eds.), L3 Syntactic Transfer: Models, New Developments and Implications, Amsterdam: John Benjamins, 2017

Virginia Rapún Mombiela — 2023-11-22

Artykuł recenzyjny

Aleksandra R. Knapik, Piotr P. Chruszczewski, Kreolingwistyka w zarysie. Językowo-kulturowe mechanizmy przetrwania, rozwoju i dezintegracji, seria: Beyond Language, Vol. 8, San Diego, CA: Academic Publishing, 2022.

Marta Strukowska — 2023-11-22

Recenzja książki

Anna De Fina and Gerardo Mazzaferro (eds.), Exploring (Im)mobilities: Language Practices, Discourses and Imaginaries, Bristol: Multilingual Matters, 2022.

Christiana Holsapple — 2023-11-22

Recenzja książki

Daria Dayter, Miriam A. Locher, and Thomas C. Messerli, Pragmatics in Translation, Cambridge: Cambridge University Press, 2023.

Alisa-Anastasiia Kavetska — 2023-11-22

Recenzja książki

Permakryzys, opowieści spiskowe i metafory

Andreas Musolff — 2023-11-22

Opowieści spiskowe (znane również jako „teorie spiskowe”) utrzymują, że dostarczają prawdziwych i jednoznacznych odpowiedzi na doświadczenia kryzysowe i rozwijają się w połączeniu z tymi ostatnimi: im więcej kryzysów, tym więcej spisków! Nic więc dziwnego, że niedawnym, rozległym i wielopoziomowym kryzysom towarzyszyła kakofonia „modnych” opowieści, w których kryją się spiski, m.in. dotyczące COVID-19, zmiany klimatu, migracji, stagnacji gospodarczej i konfliktów zbrojnego. Te opowieści spiskowe łączą się z globalnymi teoriami spiskowymi (np. Great Reset, QAnon), a także z lokalnymi gwałtownymi protestami opartymi na teoriach spiskowych na poziomie krajowym lub regionalnym.

Pomimo braków merytorycznych i logicznych, które często są wskazywane, teorie spiskowe mają dwie istotne zalety. Jedną jest ich struktura narracyjna, stanowiąca „rozwiązanie” pewnego narracyjnego „problemu”, utożsamianego z omawianym kryzysem. Opowiadają rzekomo tajną historię, która „wyjaśnia” obecny kryzys i na jej podstawie dają wgląd w innowacyjne rozwiązanie. Drugą zaletą jest ich przenośne, niedosłowne sformułowanie w formie metaforycznych i metonimicznych scenariuszy, co pozwala użytkownikom na mentalne anulowanie części swoich opowieści, gdy zostaną one zdemaskowane jako nieprawdziwe, a tym samym zachowanie opowieści, jako całości.

Artykuł zawiera korpusową analizę użycia metafor w opowieściach spiskowych na temat COVID-19 w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Niemczech. Wyjaśnia ich funkcję i szkicuje perspektywy dalszych badań. Omawia również szanse „przeformułowania” wzbogaconych metaforą opowieści spiskowych podczas (perma-)kryzysów i argumentuje, że takie przedsięwzięcie nie może ograniczać się do sprawdzania i poprawiania faktów. Zamiast tego należy wziąć pod uwagę atrakcyjność narracyjną opowieści spiskowych, opartą na ich przenośnej strukturze, aby tym samym ujawnić ich potencjalnie katastrofalne konsekwencje polityczne i społeczne.

Wartości ukryte w metaforach

Ene Vainik — 2023-11-22

Niniejszy artykuł prezentuje oparte na wartościach badanie figur stylistycznych określających język i jego standaryzację. Materiał zaczerpnęliśmy z debaty dotyczącej modernizacji norm językowych, która miała miejsce w estońskich mediach publicznych w latach 2020-2022 i osiągnęła punkt, który można nazwać kryzysowym. Debata odbywała się głównie w formie tekstów opiniotwórczych, wyrażających subiektywną perspektywę autorów. W jej trakcie uwidoczniły się dwa przeciwstawne poglądy na kwestie języka i planowania językowego, reprezentujące liberalny i konserwatywny model wartości. Niniejsze badanie koncentruje się na wzajemnym oddziaływaniu wartości i wzorców myślenia figuratywnego, ponieważ metafory były szeroko stosowane w celu wzmocnienia argumentów obu stron. Oparte na założeniach teoretyczno-metodologicznych teorii metafory konceptualnej, ram figuratywnych, analizy scenariuszy metaforycznych, systemowej lingwistyki funkcjonalnej i krytycznej analizy dyskursu badanie ujawniło, że przeciwne strony sporu faworyzowały określone metafory podczas dyskusji o języku. Jako kwestię poboczną poruszamy również dynamikę stosunków politycznych, która uwidacznia się poprzez dyskurs dotyczący kryzysu językowego.

„Miałem sen, który nie był wyłącznie snem”

Valeriia Nikolaienko — 2023-11-22

W artykule przedstawiono argumenty za istnieniem szczególnego rodzaju metafory pojęciowej – metafory oglądu. Metafora oglądu jest narzędziem stosowanym w narracjach dotyczących osobistych doświadczeń narratorów w celu oddania niezwykłości tych doświadczeń. Metafora ta pozwala na użycie w narracji rzeczywistego doświadczenia projekcji cech percepcyjnych innych doświadczeń, takich jak oglądanie filmu lub sen. Materiał badawczy stanowił korpus 50 narracji osobistych doświadczeń (25 w języku angielskim i 25 w języku ukraińskim) wojskowych i cywilnych uczestników lub świadków działań wojennych, przede wszystkim w Ukrainie w latach 2014-2023 oraz w niektórych innych konfliktach. Stwierdzono, że dwie podstawowe i najbardziej widoczne metafory oglądu w tego rodzaju dyskursie to DOŚWIADCZENIE WYDARZENIA to SEN O WYDARZENIU lub OGLĄDANIE FILMU Z WYDARZENIA. Metafory te są często wzmacniane przez inne metafory oglądu i zwykle pojawiają się wielokrotnie w narracji. Funkcją metafory oglądu jest wyrażanie subiektywnego doświadczenia, stanu emocjonalnego i ucieleśnionego trybu percepcji w momencie doświadczenia, które jest opowiadane. Dlatego też punkt widzenia jest traktowany tutaj jako część konstrukcji przestrzeni mentalnej. Badanie metafory oglądu pozwala rzucić światło na strukturę pojęciową punktu widzenia. Z badania wynika, że cechy percepcji przejęte na podstawie doświadczenia domeny źródłowej (oglądania filmu czy snu) obejmują bycie biernym świadkiem, zmniejszoną sprawczość, wyciszoną percepcję, nierzeczywistość wydarzeń, klatkowość widzenia i zwolnione tempo.

Kiedy negatywnosć staje się pozytywnością

Mai Raet — 2023-11-22

Pandemia Covid-19 wywarła znaczący wpływ na różne aspekty życia społecznego, w tym na język i procesy poznawcze. W badaniu tym zbadano, jak pandemia wpłynęła na skojarzenia związane ze słowami związanymi ze zdrowiem wśród 1454 rodzimych użytkowników języka estońskiego. Dane zebrane między styczniem a marcem 2023 r. porównano ze zbiorem danych sprzed pandemii, słownikiem pt. „Dictionary of Estonian Word Associations” (DEWA), opracowanym w latach 2016–2018. W badaniu skupiono się na piętnastu słowach związanych ze zdrowiem. Wyniki wykazały, że, w związku z kryzysem związanym z Covid-19, pięć z tych słów doznało znaczących zmian w swoich ścieżkach skojarzeń. Warto zauważyć, że spośród badanych 15 słów trzy wyróżniają się jako najbardziej znaczące przypadki, gdzie nastąpiła zmiana w podstawowych reakcjach na nie; te zazwyczaj wykazują najsilniejsze i najtrwalsze powiązania skojarzeniowe, co czyni je mniej podatnymi na zmiany. Ten proces ujawnia zmiany w reprezentacjach leksykonu mentalnego oraz ewoluujące postrzeganie określonych słów i pojęć w kontekście pandemii. Wyniki te ilustrują, jak nieprzewidziane zakłócenia zewnętrzne, takie jak kryzys związany z Covid-19, mogą zmienić konfigurację znaczeń niektórych pojęć w obrębie języka i poznania. Niniejsze badanie przyczynia się do zrozumienia skutków językowych i procesów adaptacji języka wywołanych kryzysem zdrowotnym. Wzbogaca także stosunkowo słabo zbadaną dziedzinę badań nad skojarzeniami słów, szczególnie w językach spoza obszaru anglojęzycznego.

Struktura patosu w dyskursie o kryzysie wojennym

Gabriela Stoica — 2023-11-22

Niniejszy artykuł skupia się na dyskursywnym funkcjonowaniu emocji w szerokim sensie tego terminu. Proponuje się tu studium przypadku: analizę patemicznej struktury przemówienia prezydenta Zełenskiego, które zostało wygłoszone na połączonym posiedzeniu dwóch izb Kongresu USA 16. marca 2022 roku, w kontekście kryzysu wojennego, i było przesycone negatywnymi emocjami. Analiza ta osadzona jest w podejściu retoryczno–argumentacyjnym, które uznaje retoryczne odwołanie się do emocji jako formę „subiektywnej racjonalności” (Charaudeau 2000). Jej celem jest uwydatnienie strategicznych i emotywnych struktur dyskursu za pomocą zróżnicowanych i przeplatających się mechanizmów wzbudzenia emocjonalnego, przy jednoczesnym odwoływaniu się do profilu endoksycznego (czyli poglądów) publiczności. Jak wykazała analiza, do określonych typów (ukrytych) emocji (o charakterze wysoce aktywizacyjnym i mobilizacyjnym) szczególnie odnoszą się: emocje podstawowe intensywne, takie jak złość czy strach, a zwłaszcza emocje socjomoralne (zarówno euforyczne, jak i dysforyczne), takie jak litość/współczucie, duma (narodowa), wdzięczność, podziw lub wstyd/wina. Ich obecność w przemówieniu wyznacza scenariusz dyskursywny, co wspiera jego główny cel perswazyjny: uzyskanie akceptacji punktu widzenia mówiącego przez słuchaczy, a także zmobilizowanie ich do przyszłej, konkretnej (re)akcji pozadyskursywnej.

Kryzys cenzury

Jana Hallová — 2023-11-22

Poniższa analiza skupia się na badaniu wykorzystania memów na platformie społecznościowej Twitter w kształtowaniu wizerunków celebrytów. Analizie poddano w szczególności dwa posty z memami Elona Muska i stojącą za nimi strategię przedstawiania wizerunku, korzystając elementów analizy multimedialnej i krytycznej analizy dyskursu. W kolejnym kroku artykuł skupia się na odbiorze tych postów, stosując analizę porównawczą treści za pomocą specjalnie dobranego zestawu kryteriów, w celu oceny skuteczności strategii stojącej za analizowanymi postami i stopnia prawdopodobieństwa istnienia cenzury na Twitterze po jego zakupie przez Elona Muska. Badanie porównawcze ma formę analizy treści 150 pierwszych odpowiedzi na każdy z dwóch postów. Badanie pokazuje nie tylko przykłady prób zmniejszenia dystansu, który jest naturalny w relacjach z celebrytą w mediach społecznościowych, ale także to, na ile skuteczne są te próby i czy pozwalają na odwrócenie uwagi odbiorców od danej postaci i jej oddziaływania na użytkowników.

Kontrastowość ironii i humoru w czasach kryzysu

Laura Alba-Juez — 2023-11-22

Niniejszy artykuł analizuje dyskurs ironii i humoru w oparciu o dwa rodzaje memów wytworzonych w czasach kryzysu, a dokładniej podczas pandemii Covid-19 oraz obecnej inwazji Rosji na Ukrainę. Różne wersje makromemów zostały przeanalizowane w dwóch zestawach, wyodrębnionych przez pryzmat Inferred Contradiction Theory czyli teorii wywodzącej powstanie ironii z ukrytych sprzeczności, których istnienie należy wywnioskować z dyskursu (Alba–Juez 2014). Główne pytania badawcze dotyczyły następujących kwestii: 1) Jaki rodzaj/e ironii został/y zastosowany/e, aby uczynić memy zabawnymi? 2) Jaki rodzaj wnioskowania kryje się w ujawnionej sprzeczności, której obecność jest niezbędna dla zrozumienia ironicznego humoru memów? 3) Jaka jest główna funkcja ironii i humoru w memach? W niniejszym badaniu zastosowano jakościową metodę analizy dyskursu i pragmatyki, połączoną z prostą analizą ilościową, dotyczącą rodzajów zastosowanej ironii. Przeprowadzona analiza wskazuje, że ironia humorystyczna w memach zawsze opiera się na jakiejś sprzeczności, którą należy wywnioskować na pewnym poziomie dyskursywno–językowym, odnosząc się nie tylko do ironii zdania, ale także do ironii illokucyjnej oraz innych rodzajów ironii, w których wywnioskowana sprzeczność znajduje się w ukrytej informacji przekazywanej przez rozmówców lub nawet w ukazanych obrazach. Uzyskane rezultaty wskazały, że większość żartów w memach miała charakter sarkastyczny, to znaczy, że wywnioskowana sprzeczność prowadziła do negatywnej oceny danej osoby czy sytuacji. Ironię obecną w większości memów można zaklasyfikować jako konwersacyjną, negatywną i propozycjonalną, zaś funkcje humoru ironicznego służyły ukazaniu kontrastujących i przeciwstawnych motywacji (agresja wobec grup zewnętrznych i przynależność do grupy własnej), jak również rozbawieniu czytelników.

Humorystyczne podejście do kwestii środowiskowych

Mihaela-Viorica Constantinescu — 2023-11-22

W artykule podkreślono obywatelską rolę humoru, co ujawniła analiza dwóch rumuńskich satyrycznych publikacji internetowych (Times New Roman i Cațavencii). Analiza skupia się na różnorodnych strategiach humorystycznych i narracjach kryzysowych stosowanych przez dziennikarzy, zgodnie z profilem publikacji. O ile w przypadku autorów Times New Roman preferowana jest ludyczna oprawa, o tyle autorzy Cațavencii odwołują się do agresywnego humoru lub artykułów z humorystycznymi wtrąceniami, aby w ten sposób rzucać oskarżenia pod adresem zarówno publicznych, jak i prywatnych struktur władzy. Publikacje satyryczne mają na celu nie tylko dostarczyć rozrywki społeczeństwu, lecz także podnieść świadomość na temat kluczowych zagadnień, takich jak aspekty środowiskowe (na przykład zmiany klimatyczne, wylesianie, utrata bioróżnorodności itp.). Analiza obejmuje także ocenę artykułów humorystycznych przez czytelników oraz ryzyko, jakie niesie za sobą prymat humoru dla społecznej percepcji omawianego tematu: nielegalnego pozyskiwania drewna w Rumunii.

Sprawozdanie z międzynarodowej konferencji naukowej "Język-Media-Religia"

Patryk Hyjek — 2023-11-22

Sprawozdanie z konferencji

Komunikacja w czasie permakryzysu

Ene Vainik — 2023-11-22