Półrocznik Językoznawczy Tertium

Klikać czy czytać? Pragmatyczna funkcja clickbaitów

Anna Nowakowska Głuszak — 2023-02-06

Internet nie tylko zmienia język i sposób komunikowania się ludzi, ale również daje przestrzeń do powstawania nowych form i gatunków tekstowych. Ich rozwój determinują zwykle czynniki, które do tej pory, w tradycyjnej komunikacji ustnej czy pisemnej, miały (jeśli w ogóle) znaczenie drugo czy trzeciorzędne. W konsekwencji, analiza szeroko rozumianej komunikacji w Internecie, zwłaszcza na poziomie pragmatycznym, wymaga od językoznawcy podejścia interdyscyplinarnego, uwzględniającego wiedzę językową, psychologiczną i technologiczną. Pokazuje to doskonale przykład clikbaitów, czyli odnośników internetowych, których zadaniem jest przyciągnięcie uwagi odbiorcy i nakłonienie go do kliknięcia w hiperłącze. W niniejszym artykule staramy się opisać i wyjaśnić strategie komunikacyjne stosowane w clikbaitach, przyjmując jako punkt wyjścia badania z zakresu UX designu, głównie na temat nowego sposobu czytania na ekranie (tzw. F-shapped pattern) oraz psychologiczną koncepcję luki ciekawości (Loewenstein, 1994). Omawiamy również zjawisko tabloidyzacji mediów internetowych oraz rosnący wpływ clikbaitów na prezentowane w nich treści.

Anthony Mollica, Ludolinguistica. Imparare una lingua con giochi di parole, vol. 2. Loreto: Eli-La Spiga Edizioni, 2020

Joanna Ozimska — 2023-02-06

Recenzja książki

Dynamika dośrodkowa i odśrodkowa głównych symboli Judaizmu jako hieratycznych znaczników: studium semiotaktyczne

Małgorzata Haładewicz-Grzelak — 2023-02-06

Artykuł skupia się na omówieniu semiotycznej wyrazistości hieratycznych znaczników judaizmu w postaci Menory i Gwiazdy Dawida. Są one z konieczności pozycjonowane wobec ogółu symboliki judaistycznej, jak na przykład semiotycznej obecności Hamsy, która nie jest jednak znacznikiem hieratycznym Analiza opiera się na dwóch (iluzorycznych) przeciwstawnych siłach, które były już również szeroko stosowane do analizy zjawisk językowych: odśrodkowej i dośrodkowej. Ujmując je jako preferencje implikacyjne operujące na badanych obszarach semiosfery, proponuję odpowiednio funkcjonalną i strukturalną kategoryzację badanych znaków. Korpus analityczny do badań został zebrany w różnych krajach Europy i Maroku w latach 2010-2022 i składa się z cyfrowej dokumentacji setek egzemplarzy napotkanych judaików oraz konkatenacji symboli judaizmu w kontekstach pragmatycznych. Dyskusja jest również indeksowana przez kulturową diadę sacrum/profanum. Wyniki wskazują na pewne synchroniczne procesy, którym poddawany jest ten rodzaj znakowości, m.in. proces usilnienia Magen David (kierunek odśrodkowy – dyfuzyjny), z jednoczesną lenicją menory (kierunek dośrodkowy - konfuzyjny, wiążący). Jako próba interpretacji postuluję Gwiazdę Dawida jako pływającą(‘floating’) semiotaktyczną pierwszą.

„Nasze najlepsze pięć w cztery”

Dafina Genova — 2023-03-14

Artykuł koncentruje się na tym, jak partia komunistyczna w Bułgarii wykorzystywała hasła polityczne umieszczane w środowisku fizycznym jako środki propagandy partyjnej. Przedstawiono kontekst historyczny w kraju po drugiej wojnie światowej, który doprowadził do ustanowienia reżimu komunistycznego i drastycznych zmian, jakie przyniósł we wszystkich sferach życia. W artykule omawiane są książki dwóch bułgarskich filozofów, napisane przed przemianami demokratycznymi w 1989 roku, które stanowią krytykę nieodłącznych wad ideologii komunistycznej i jej praktyk, dokonaną z wewnątrz, która przeciwstawiała się niezliczonym oficjalnym pochwałom systemu. W tekście dokonuje się rozróżnienia między ideologią marksistowsko-leninowską a ideologiami w demokracjach liberalnych. Omówiono powtarzalność, wszechobecność oraz kluczowe elementy używane w hasłach. Z punktu widzenia struktury hasła są jednozdaniowymi tekstami, których funkcja komunikacyjna jest wyjaśniona w kategoriach aktów mowy. Analizie poddano ich najczęstsze tematy oraz cechy językowe.

Adam Głaz, Linguistic Worldview(s): Approaches and Applications, New York: Routledge, 2022

James Underhill — 2023-02-06

Recenzja książki

Renata Przybylska, Donata Ochmann (red.), Polskie kulinaria. Aspekty historycznojęzykowe, regionalne i kulturowe, Kraków: Wydawnictwo Libron, 2021

Andrzej Kuropatnicki — 2023-02-06

Recenzja książki

Maria Piotrowska (red.), Perspektywy na przekład, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2021

Agnieszka Gicala — 2023-02-06

Niniejszy artykuł jest recenzją monografii pod red. Marii Piotrowskiej pt. Perspektywy na przekład, która ukazała się w 2021 roku nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Książka składa się z dwóch części; po 4 artykułach w cz. 1 ujmujących kwestie przekładu i przekładoznawstwa bardziej całościowo, cz. 2 zawiera siedem rozdziałów, których autorzy pochylają się nad konkretnymi rodzajami przekładu i typami badań przekładoznawczych. Każdy rozdział zaopatruje czytelnika w rzetelną wiedzę i każdy opatrzony jest obszerną bibliografią. Monografia pomyślana jest jako kompendium wiedzy o przekładzie i podręcznik otwierający przyszłą serię podobnych publikacji w języku polskim i angielskim. W mojej ocenie praca ta wykazuje niekwestionowaną przydatność we wszystkich trzech deklarowanych przez współautorów obszarach: teorii, praktyce i dydaktyce przekładu.

Bożena Kochman-Haładyj, Anglo-American and Polish Proverbs: Linguo-Cultural Perspectives on Traditional Values, Frankfurt am Main: Peter Lang, 2021

Grzegorz Szpila — 2023-02-06

Recenzja książki

Elementy folkloru w fantastyce jako problem tłumaczeniowy na przykładzie „Świata Dysku” Terry'ego Pratchetta

Alicja Janusz — 2023-02-06

Literatura fantastyczna, choć z zasady egzomimetyczna, wielokrotnie sięga po elementy pochodzące z realnego świata i różnych kultur, a w tekstach znanych autorów daje zauważyć się wykorzystywanie kodu kulturowego do uprawdopodobnienia opisywanych historii, bohaterów oraz świata przedstawionego. Jednym z chętnie wykorzystywanych aspektów kodu kulturowego w fantastyce są elementy folkloru oraz wierzeń obecnych w danej kulturze i utrwalonych w używanym przez wspólnotę języku. Chociaż czynią one tekst bardziej interesujący, referencje do baśniowych postaci czy ludowych czarów mogą stanowić istotną przeszkodę tłumaczeniową, a rozwiązanie takiego problemu będzie wymagało szczególnych strategii translatorskich. Jednym z autorów sprawnie operujących kodem kulturowym w swoich dziełach był Terry Pratchett, co jest szczególnie widoczne w jego cyklu książkowym „Świat Dysku”. Celem niniejszego artykułu jest pokazanie, jak w wybranych pozycjach z serii „Świat Dysku” funkcjonują referencje do folkloru, jaką rolę pełnią oraz prezentacja problemów i strategii obecnych w polskim przekładzie powieści wchodzących w skład cyklu.

Zapomniany język

Jan Kalinowski — 2023-02-06

Praca niniejsza ma przede wszystkim charakter syntetyczny i filozoficzny. Jej zadaniem jest zogniskowanie rozproszonego w wielu dyscyplinach humanistycznych stanowiska, wybrzmiałego szczególnie w pierwszej i drugiej połowie XX wieku, dotyczącego rewaloryzacji mitu i symbolu, na jego znaczeniu dla trwającego kryzysu kultury Zachodniej w kwestii samorozumienia człowieka. Syntezą zostają objęte badania poczynione przez filozofię symbolu Paula Ricoeura, filozofię form symbolicznych Ernsta Cassirera, religioznawstwo Mircei Eliadego oraz psychoanalizę i filozofię kultury Ericha Fromma (a częściowo też Carla G. Junga). Z uwagi na poruszane kwestie filozoficzne, wymagające wysiłku ponawianych kolejnych odczytań i reinterpretacji (o czym świadczą najnowsze wydania i przekłady wspomnianych tu dzieł, pochodzących nawet z 2020 r.), a także na długotrwały i – co do tendencji – niezmienny kryzys kultury Zachodniej, ograniczam się zasadniczo do tekstów źródłowych, gdzieniegdzie sięgając tylko do literatury XXI w. i opracowań. W pracy tej podejmuję „zapomniany język”, będący językiem symbolicznym, który wyraża istotne i – wg autora – współcześnie mało rozumiane aspekty egzystencji ludzkiej, związane z samopoznaniem i samoświadomością. Zostaje tu objaśnione pojęcie „symbolu uniwersalnego” Fromma i Ricoeura, obecnego i poświadczonego przez religioznawstwo już na pierwotnych etapach kultury. W związku z tym zostaje podjęte pytanie: czy taki znak jest strukturą semantyczną zdolną do wyrażania doświadczeń współczesnego człowieka? Zostaje udzielona pozytywna odpowiedź, bowiem u podłoża zachowań i myślenia współczesnego człowieka leżą podstawowe treści emocjonalne i złożone znaczenia egzystencjalne, które – przez wzgląd na ich inherentną ambiwalencję, a także szczególne momenty rozwoju osobowego jednostki – wymagają szczególnych form ekspresji o charakterze metaforycznym i symbolotwórczym. Dokonuję także krytyki interpretacji „mitu”, odłączonego od oryginalnego kontekstu symboliczno-religijnego i jego instrumentalnego wykorzystywania, będącego groźnym zjawiskiem społecznym, zagrażającym współczesnej kulturze.

Rola profesjolektu pielęgniarskiego w komunikacji zawodowej

Alicja Dzięcioł — 2023-02-06

Przedmiotem artykułu jest ukazanie różnych funkcji profesjolektu pielęgniarskiego. Materiał będący podstawą badań pozyskałam z ankiet i licznych rozmów, które pozwoliły zbadać świadomość językową pielęgniarek i pielęgniarzy pracujących w wybranych szpitalach w województwie mazowieckim (Warszawie, Mińsku Mazowieckim, Wołominie, Siedlcach, Płocku). Analiza formalna profesjolektu wykazała, że polska leksyka zawodowa pielęgniarek i pielęgniarzy powstaje na drodze dwóch typów derywacji: semantycznej (metafora i metonimia), np. świnia ‘przenośne urządzenie do dezynfekcji pomieszczeń metodą zamgławiania’, motylek ‘rodzaj kaniuli dożylnej’, i morfologicznej (derywacja afiksalna, derywacja wsteczna), np. wanko ‘wankomycyna’, zarurować pacjenta ‘zaintubować pacjenta’.

Na podstawie profesjolektalnego zasobu leksykalnego można wywnioskować, że dla badanej grupy zawodowej najistotniejsze są czynności stricte związane z przebiegiem leczenia chorób pacjentów oraz sama specyfika poszczególnych oddziałów szpitalnych, wyposażonych w charakterystyczny sprzęt medyczny (np. pralka ‘urządzenie do wykonywania dializy’, list przewozowy ‘zlecenie na dodatkowe badania’, bocian ‘nożyczki do szwów’, odkurzacz ‘próżnociąg położniczy’).

Profesjolektyzmy pozwalają na skuteczną i ekonomiczną komunikację. Pielęgniarki i pielęgniarze korzystają z nich po to, aby oszczędzać czas na porozumiewanie się z kolegami w pracy, np. hepa ‘heparyna’, tromba ‘trombafereza’, SN (Single-Needle) ‘dializa w trybie jednoigłowym’. Słownictwo zawodowe rozpatrywanej grupy pełni także funkcję ekspresywną, co jest szczególnie istotne w zawodach medycznych obciążonych kontaktem ze śmiercią, w sytuacjach zagrożenia życia (np. leżak ‘pacjent leżący’, idzie na części ‘zmarły poddany procedurom transplantacyjnym’, spadochroniarz ‘chory przyjęty w trybie pilnym’). Słownictwo środowiskowe używane jest najczęściej podczas rozmów nieformalnych oraz w trakcie czynności zawodowych.

Transfer kodów kulturowych w komunikacji międzykulturowej

Oksana Leontjeva — 2023-02-06

Jednym z czynników wpływających na jakość komunikacji międzykulturowej jest poprawna transmisja informacji i składnika semantycznego kodów realizujących model kultury. Wchodząc w kontakt z kodami obcej kultury poprzez język, komunikator mimowolnie popełnia błędy, gdy kody one przekształcane w system kodów własnej kultury. W efekcie dochodzi do niezrozumienia, a często niezrozumienia znaczeń kulturowych, co prowadzi do pewnego konfliktu – ukrytego lub jawnego – w komunikacji międzykulturowej. Wyróżniamy kilka takich błędów, które występują podczas transferu informacji i jej przekształcania - są to błąd percepcji kodu, błąd dekodowania, błąd niedopasowania, błąd połączenia wynikający z błędu przejściowego, błąd replikacji oraz błąd transpozycji z naruszeniem integralności semantycznej. Wszystkie te błędy powstają w indywidualnym systemie poznawczym na skutek niedostatecznej wiedzy i zrozumienia obcej kultury oraz na skutek rozbieżności między systemem kodów jednej kultury a systemem kodów innej..

Koronajęzyk – analiza terminologii związanej z pandemią koronawirusa w polskich i chorwackich przekazach medialnych

Edyta Koncewicz-Dziduch — 2023-02-06

Pandemia wirusa SARS-CoV-2 wywołała szereg zmian w różnych aspektach życia społecznego i gospodarczego: codziennym funkcjonowaniu, pracy, edukacji, komunikacji międzyludzkiej i medialnej. Nie pozostała też bez wpływu na język, w którym pojawiły się nieużywane wcześniej na tak dużą skalę terminy i określenia (pandemia, kwarantanna, zagrożenie epidemiczne, antyszczepionkowiec) oraz szereg tzw. neologizmów pandemicznych, głównie złożeń (koronaparty, koronaferie, antymaseczkowiec, kowidianie, kowidiota). Te zjawiska i przemiany w języku mają, podobnie jak pandemia, globalny charakter. Na potrzeby analizy porównawczej wybrano dwa języki słowiańskie: polski i chorwacki, by wskazać mechanizmy działania, podobieństwa i różnice w tzw. koronajęzyku (koronagovor/ koronarazgovor), jako nowym zjawisku w obrębie komunikacji społecznej. Analizie komparatystycznej poddano terminologię specjalistyczną oraz określenia potoczne związane z tematyką pandemii, obecne w polskich i chorwackich przekazach medialnych w II połowie 2021 r. i na początku 2022 r.

Kolor jako zjawisko komunikacyjne we współczesnym dyskursie publicznym na przykładzie manifestacji oraz kampanii społecznej

Teresa Uchman — 2023-02-06

Tematem artykułu są komunikacyjne możliwości i znaczeniotwórczy potencjał koloru w dyskursie publicznym. Zakres analizowanego materiału wyznaczają dwa zdarzenia dyskursywne: Różowy Październik jako przykład kampanii społecznej oraz Czarny Protest jako przykład manifestacji społecznej. Celem badań jest określenie semiotycznej samodzielności barwy w komunikacie, funkcji koloru realizowanych w dyskursie publicznym oraz ocena zmian konotacyjnych barw motywowana współczesnymi aktywnościami społecznymi. W analizie została uwzględniona dodatkowo ocena semantyczna leksemu różowy i czarny. Materiał reprezentuje różnorodny charakter aktywności w domenie publicznej, którą tworzą doniesienia medialne w postaci tekstów multimodalnych w medium sieciowym. Zaprezentowane dane stanowią wybraną reprezentację warstwy werbalnej oraz kluczowych wizualnych desygnatów współwystępujących z kolorem w analizowanych zdarzeniach dyskursywnych. Badania pokazują zmiany w zakresie semantycznym leksemów, nazywających kolory oraz uwidaczniają korelację dyskursu medialnego z dyskursem publicznym. Efektem obserwacji i analizy jest wniosek o kontekstowo uwarunkowanej samodzielności znakowej barwy. W efekcie kolor zostaje określony jako wtórnie samodzielny system komunikacyjny w dyskursie publicznym.