Słowa kluczowe
składnia
zdziwienie
język polski
emocje
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł przedstawia wyniki analizy formalno- i pragmatycznojęzykowej kilkuwypowiedzeniowych replik dialogowych informujących o zdziwieniu występujących we współczesnych polskich utworach prozatorskich. Materiał badawczy został zaczerpnięty z XX- i XXI-wiecznej prozy polskiej zgromadzonej w Narodowym Korpusie Języka Polskiego oraz ze zbiorów autora. Analizie poddano kompleksy wypowiedzeń uzewnętrzniających zdziwienie składające się odpowiednio z dwóch (niemal 80% materiału), trzech (ok. 20%) oraz czterech i więcej (ok. 1%) składników. Obserwacja prowadzi do wniosku, że w skład badanych wypowiedzeń najczęściej wchodzą pytania wywoławcze, pytania wyjaśniające i zdania orzekające o przyczynach zdziwienia. Składniki badanych struktur mogą pełnić równolegle wiele funkcji, poczynając od komunikacyjnej, przez impresywną, na ekspresywnej kończąc. Niezależnie od formy językowej poszczególnych składników globalna treść rozpatrywanych replik stanowi przede wszystkim konstatację zdziwienia i jego przyczyn. Część wypowiedzi jest w całości podporządkowana nadrzędnej funkcji komunikowania zdziwienia, inne zaś ulegają modyfikacji w zakresie wyrażanych przez nie emocji pod wpływem treści wprowadzanych przez kolejne składniki.
Bibliografia
Asu, Eva L., Sahkai, Heete, Lippus Pärtel (2024) “The Prosody of Surprise Questions in Estonian”. Journal of Linguistics, 60 (1); 7–27.
Awdiejew, Aleksy (1983) „Klasyfikacja funkcji pragmatycznych”. Polonica, IX; 53–88.
Awdiejew, Aleksy (2004) Gramatyka interakcji werbalnej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Бочкарев Андрей Е. [Bočkarev Andrej E. ] (2018) „Об удивлении как лингвоспецифичном концепте русского языка”. Вестник НГУ. Серия: Лингвистика и межкультурная коммуникация, 16 (2); 90–100.
Boniecka, Barbara (1978) „Podstawowe typy struktur pytajnych polszczyzny mówionej”. [W:] Teresa Skubalanka (red.) Studia nad składnią polszczyzny mówionej. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk; 147–157.
Boniecka, Barbara (2000) „Pytanie aktem potocznej wymiany zdań”. [W:] Barbara Boniecka, Struktura i funkcja pytań w języku polskim. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej; 165–189.
Celle, Agnès, Jugnet, Anne, Lansari, Laure, L’Hôte, Emilie (2017) Expressing and Describing Surprise. [W:] Agnès Celle, Laure Lansari (red.) Expressing and Describing Surprise. Amsterdam: John Benjamins; 215–244.
Czapiga, Artur (2017) Leksykalno-pragmatyczne wykładniki aprobaty jako aktu mowy (na materiale języka polskiego, rosyjskiego i angielskiego. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
DeLancey, Scott (2001) “The Mirative and Evidentiality”. Journal of Pragmatics, 33 (3); 369–82.
Dzienisiewicz, Maria (2022) Вербализация эмоций в текстах русской музыкальной критики (niepublikowana rozprawa doktorska). Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Dzienisiewicz, Daniel (2024) „Forma i pragmatyka aktów mowy wyrażających zdziwienie w języku polskim”. Językoznawstwo, (1/20), 129–149. https://doi.org/10.25312/j.8477
Ekman, Paul, Friesen, Wallace V. (2003) Unmasking the face. Cambridge, MA: Malor.
Gałczyńska, Alicja (2003) Akty odmowy we współczesnym języku polskim. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
Grzesiuk, Anna (1995) Składnia wypowiedzi emocjonalnych. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Jodłowski, Stanisław (1976) Podstawy polskiej składni. Warszawa: PWN.
Komorowska, Ewa (2008) Pragmatyka dyrektywnych aktów mowy w języku polskim. Rostock – Szczecin: Print Group.
Куралева, Татьяна В., Павленко, Елена А., Вьюнова, Екатерина К. [Kuraleva, Tatʹjana V., Pavlenko, Elena A., Vʹjunova, Ekaterina K.] (2023) „Лингвистическая репрезнтация эмоционального состояния «УДИВЛЕНИЕ» (на материале американского варианта английского языка)”. Litera, 9; 133–140.
Кутковой, Николай А. [Kutkovoj, Nikolaj A.] (2013) „Удивление как предмет социально-психологического исследования”. Национальный психологический журнал, 3 (11); 47–53.
Krzempek, Monika (2021) „Wykrzykniki a emocje”. Stylistyka, 30; 307–322.
Nowakowska-Kempna, Iwona (1986) Konstrukcje zdaniowe z leksykalnymi wykładnikami predykatów uczuć. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Nowakowska-Kempna, Iwona (1995) Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Prolegomena. Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
Prokop, Izabela (2010) Aspekty analizy pragmalingwistycznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Przybyła, Olga (2004) Akty mowy w języku nauczycieli. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Rett, Jessica, Murray, Sarah (2013) “A Semantic Account of Mirative Evidentials.” Semantics and Linguistic Theory, 23; 453–472.
Rhee, Seongha, Koo, Hyun J. (2020) “From Quotation to Surprise: The Case in Korean”. Journal of Pragmatics, 155; 83–100.
Шаховский, Виктор И. [Šahovskij, Viktor I.] (2016) Эмоции. Долингвистика, лингвистика, лингвокультурология. Москва: Либроком.
Searle, John R. (1975) “A Taxonomy of Illocutionary Acts”. [W:] Keith Gunderson (red.) Language, Mind, and Knowledge. Minnesota Studies in the Philosophy of Science. Minneapolis: University of Minnesota Press; 344–369.
Sieradzka-Mruk, Agnieszka (2016) „Radość i nadzieja, smutek i trwoga” w nabożeństwie drogi krzyżowej. Wybrane aspekty ewolucji dyskursu religijnego w XX wieku na przykładzie leksyki dotyczącej uczuć. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Sworowska, Anna (2019) „Wykrzykniki jako jednostki wyrażające emocje w przekładzie z języka szwedzkiego na język polski”. Prace Językoznawcze, 3; 185–202.
Trotzke, Andreas, Czypionka, Anna (2022) “The Pragmatics of Surprise-Disapproval Questions: An Empirical Study”. Linguistics Vanguard, 8; 239–249.
Вотякова, Ирина А. [Votjakova, Irina A.] (2015) „О концепте «удивление» в русской языковой картине мира”. Вестник Удмуртского университета. Серия: История и филология, 25 (3); 120–124.
Wąsik, Zdzisław (1979) Typologia strukturalna wypowiedzeń pytajnych (na materiale wybranych współczesnych języków indoeuropejskich). Wrocław: Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wiatrowski, Przemysław (2010) Morfologiczne i leksykalne wykładniki negatywnych emocji w „Przewodniku Katolickim” z lat 1895–2005. Poznań: Wydawnictwo Rys.
Wierzbicka, Anna (1971) Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Wołk, Mariola (2017) „W poszukiwaniu klucza do semantycznego opisu pojęcia zdziwienia”. Poradnik Językowy, 9; 47–62.
Cytowane utwory
Bojar-Fijałkowski, Gracjan (2006) O zbójcach z Góry Chełmskiej i inne legendy o Koszalinie. Koszalin: Koszalińska Biblioteka Publiczna im. Joachima Lelewela.
Górniak, Zbigniew (2009) Siostra i byk. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Nurowska, Maria (2005) Imię twoje. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Nurowska, Maria (2005) Powrót do Lwowa. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Rydzewska, Jaga (2005) Atalaya. Wojownicy. Warszawa: SuperNOWA.
Rydzewska, Jaga (2006) Gwiazdomorze. Warszawa: SuperNOWA.
Sędzikowska, Mirosława (2008) Eus, deus, kosmateus. Warszawa: SuperNOWA.
Szymczyk, Joanna (2004) Ewa i złoty kot. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Śliwiński, Piotr (2007) Dziki kąt. Wołowiec: Czarne.
Tomaszewski Mirosław (2006) UGI. Wołowiec: Czarne.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2024 Półrocznik Językoznawczy Tertium