Zapomniany język: Symbolizm archaiczny i współczesny w świetle filozofii symbolu i psychoanalizy
PDF

Słowa kluczowe

mit
język symboliczny
nieświadomość
świadomość
sacrum i profanum
psychonanaliza
fenomenologia
hermeneutyka

Jak cytować

Kalinowski, J. (2023). Zapomniany język: Symbolizm archaiczny i współczesny w świetle filozofii symbolu i psychoanalizy. Półrocznik Językoznawczy Tertium, 7(2), 140-156. https://doi.org/10.7592/Tertium.2022.7.2.220

Abstrakt

Praca niniejsza ma przede wszystkim charakter syntetyczny i filozoficzny. Jej zadaniem jest zogniskowanie rozproszonego w wielu dyscyplinach humanistycznych stanowiska, wybrzmiałego szczególnie w pierwszej i drugiej połowie XX wieku, dotyczącego rewaloryzacji mitu i symbolu, na jego znaczeniu dla trwającego kryzysu kultury Zachodniej w kwestii samorozumienia człowieka. Syntezą zostają objęte badania poczynione przez filozofię symbolu Paula Ricoeura, filozofię form symbolicznych Ernsta Cassirera, religioznawstwo Mircei Eliadego oraz psychoanalizę i filozofię kultury Ericha Fromma (a częściowo też Carla G. Junga). Z uwagi na poruszane kwestie filozoficzne, wymagające wysiłku ponawianych kolejnych odczytań i reinterpretacji (o czym świadczą najnowsze wydania i przekłady wspomnianych tu dzieł, pochodzących nawet z 2020 r.), a także na długotrwały i – co do tendencji – niezmienny kryzys kultury Zachodniej, ograniczam się zasadniczo do tekstów źródłowych, gdzieniegdzie sięgając tylko do literatury XXI w. i opracowań. W pracy tej podejmuję „zapomniany język”, będący językiem symbolicznym, który wyraża istotne i – wg autora – współcześnie mało rozumiane aspekty egzystencji ludzkiej, związane z samopoznaniem i samoświadomością. Zostaje tu objaśnione pojęcie „symbolu uniwersalnego” Fromma i Ricoeura, obecnego i poświadczonego przez religioznawstwo już na pierwotnych etapach kultury. W związku z tym zostaje podjęte pytanie: czy taki znak jest strukturą semantyczną zdolną do wyrażania doświadczeń współczesnego człowieka? Zostaje udzielona pozytywna odpowiedź, bowiem u podłoża zachowań i myślenia współczesnego człowieka leżą podstawowe treści emocjonalne i złożone znaczenia egzystencjalne, które – przez wzgląd na ich inherentną ambiwalencję, a także szczególne momenty rozwoju osobowego jednostki – wymagają szczególnych form ekspresji o charakterze metaforycznym i symbolotwórczym. Dokonuję także krytyki interpretacji „mitu”, odłączonego od oryginalnego kontekstu symboliczno-religijnego i jego instrumentalnego wykorzystywania, będącego groźnym zjawiskiem społecznym, zagrażającym współczesnej kulturze.

PDF

Bibliografia

Bachelard, Gaston ([1957] 1975) Poetyka przestrzeni [Poetique de l'espace] [w:] Wyobraźnia poetycka. Wybór pism. (wyb.) H. Chudak, tłum. A. Tatarkiewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Bal-Nowak, Maria (1996) Mit jako forma symboliczna w ujęciu Ernsta A. Cassirera, Kraków.

Barthes, Roland ([1957] 1970) Mit i znak. Eseje. [Mythologies] (tłum.) Jan Błoński, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Béguin, Albert ([1936] 2011) Dusza romantyczna i marzenie senne. Esej o romantyzmie niemieckim i poezji francuskiej. [L'ame romantique et le rêve] (tłum.) Tomasz Stróżyński, Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.

Cassirer, Ernst ([1925] 2020) Filozofia form symbolicznych II. [Philosophie der Symbolishen Formen. Zweiter Teil: Das mythische Denken] (tłum.) Andrzej Karalus, Przemysław Parszutowicz. Kęty: Derewiecki.

Cassirer, Ernst ([1944] 2017) Esej o człowieku. Wprowadzenie do filozofii ludzkiej kultury [An Essay on Man: An Introduction to a Philosophy of Human Culture] (tłum.) Anna Staniewska. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Cassirer, Ernst ([1946] 2006) Mit państwa. [The Myth of the State] (tłum.) Anna Staniewska. Warszawa: PWN.

Campbell, Joseph ([1949] 2013) Bohater o tysiącu twarzy. [The Hero with a Thousand Faces] (tłum.) Andrzej Jankowski, Kraków: Nomos.

Chandler, Daniel (2007) Semiotics. The Basics. London, New York: Routledge.

Douglas, Mary ([1966] 2007) Czystość i zmaza. Analiza pojęć nieczystości i tabu. [Purity and Danger: an Analysis of Concepts of Pollution and Taboo] (tłum. Marta Bucholc). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Eliade, Mircea ([1949] 1998) Mit wiecznego powrotu. [Le Mythe de l'éternel retour: archétypes et répétition] (tłum.) Krzysztof Kocjan. Warszawa: Wydawnictwo KR.

Eliade, Mircea ([1957] 2008) Sacrum a Profanum. O istocie sfery religijnej. [Das Heilige und das Profane. Vom Wesen des Religiösen] (tłum.) Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Eliade, Mircea ([1957] 1994) Mity, sny i misteria [Mythes, rêves et mystères] (tłum.) Krzysztof Kocjan. Wydawnictwo KR.

Fromm, Erich ([1951] 2016) Zapomniany język. [The Forgotten Language. An Introduction to the Understanding of Dreams, Fairy Tales And Myths] (tłum.) Katarzyna Płaza. Kraków: vis-à-vis etiuda.

Fromm, Erich ([1960] 2000) Buddyzm zen i psychoanaliza. [Zen Buddhism and Psychoanalysis] (tłum.) Marek Macko, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

Heidegger, Martin ([1927] 2014) Bycie i Czas. [Sein und Zeit] (tłum.) Bogdan Baran, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Jung, Carl G. ([1976] 2016) Archetypy i nieświadomość zbiorowa. [Die Archetypen und das kollektive Unbewusste] [W:] [Gesammelte werke. T.9] (tłum.) Robert Reszke, Wydawnictwo KR.

Malinowski, Bronisław ([1926] 1990) Mit w psychice człowieka pierwotnego [Myth in Primitive Psychology] [w:] Mit, magia, religia, t. VII (tłum.) Barbara Leś, Dorota Praszałowicz, (red.) Andrzej K. Paluch, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Otto, Rudolf ([1917] 1993) Świętość. Elementy racjonalne i irracjonalne w pojęciu bóstwa [Das Heilige. Über das Irrationale in der Idee das Göttlichen und sein Verhältnis zum Rationalen] (tłum.) Bogdan Kupis. Wrocław: Thesaurus Press.

Peterson, Jordan ([1999] 2021) Mapy Sensu. Architektura przekonań [Maps of Meaning: The Architecture of Belief] (tłum.) Renata Sigrist. Wrocław: Freedom Publishing.

Ricoeur, Paul ([1959] 1975) „Symbol daje do myślenia” [Symbole donne à penser] [W:] Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie. (tłum.) Ewa Bieńkowska, Halina Bortnowska, Stanisław Cichowicz, Hanna Igalson, Joanna Skoczylas, Karol Tarnowski (red.) Bohdan Chwedeńczuk. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. 62-80.

Ricoeur, Paul ([1960] 2015) Symbolika zła. [Finitude et culpabilité. II. La symbolique du mal] (tłum.) Stanisław Cichowicz, Maryna Ochab, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Rosińska, Zofia (1993) Freud. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna.

Segal, Robert, ([2004] 2015) Myth. A Very Short Introduction, Oxford: Oxford University Press.

Steiner, George ([1990] 2004) Gramatyki tworzenia. [Grammars of Creation. Originating in the Gifford Lectures 1990] (tłum.) Jerzy Łoziński. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Wasilewski, Jerzy S. (2010) Tabu. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Prawa autorskie (c) 2022 Półrocznik Językoznawczy Tertium